نقشه موقعیت شهرستان بروجرد در استان لرستان
فاصله بروجرد از شهرهای دیگر
موقعیت جغرافیایی: بروجرد در نیمه غربی ایران و در شمال شرقی استان لرستان قرار دارد و ضمن قرارگیری در سر شاهراه اصلی تهران – خوزستان، به عنوان دروازه ورودی لرستان نیز در نظر گرفته می شود. شهرهای عمده مجاور بروجرد عبارتند از: اراک، همدان، خرم آباد، ملایر، نهاوند و درود. بروجرد در حال حاضر فاقد فرودگاه بوده و رفت و آمد به آن عمدتا از طریق زمینی و جاده ای امکانپذیر است. راه آهن سراسری از 50 کیلومتری جنوب شهر بروجرد می گذرد که برای سفر از خوزستان مناسب است.
بروجرد و تقسیمات کشوری
بروجرد از شهرستانهای تابعه استان لرستان است. وسعت شهرستان 1606 کیلومتر مربع است که کمتر از شش درصد مساحت این استان را تشکیل می دهد. شهرستان بروجرد در شمال شرق استان لرستان واقع شده است و دارای دو بخش مرکزی و اشترینان و هفت دهستان است.
نقاط شهری:
یک - بروجرد
دو - اشترینان
دهستانهای بروجرد:
همت آباد، والانجرد، دره صیدی، گودرزی، شیروان، برده سره و اشترینان
این شهرستان مشتمل بر 198 روستای دارای سکنه است.
شهر بروجرد مرکز این شهرستان است.
شهر بروجرد
شهر بروجرد در دامنه ارتفاعات زاگرس و بر روی آبرفتهای دشت سیلاخور و در حالت پایکوهی قرار دارد . این شهر در ارتفاع 1580 متری از سطح دریا و در 09/33 درجه شمالی و 08/48 درجه شرقی واقع می باشد. بروجرد از شهرهای باستانی ایران است کهقدمت آن دست کم تا دوره ساسانیان مسجل شده است. این شهر در مسیر جاده اصلی تهران - خوزستان قرار گرفته و دارای موقعیت ممتاز ارتباطی است. همچنین محور ارتباطی کرمانشاه - اصفهان از بروجرد می گذرد. بروجرد با خرم آباد 100کیلومتر، با شهر اراک 110 کیلومتر، با اصفهان350کیلومتر و با تهران 390 کیلومتر فاصله دارد. بروجرد به خاطر طبیعت زیبایش مهمانان و گردشگران زیادی را پذیراست و در گذشته به دار السرور شهرت داشته است. آب فراوان، مراتع و زمین های کشاورزی مناسب منطقه طایفه هایی از لرها و ترکها را در سده های گذشته به منطقه کشانده که اینان بیشتر در در روستاهای جنوب بروجرد ساکن و به کشاورزی و دامداری مشغول شده اند .
بروجرد در غرب ایران و در منطقه کوهستانی زاگرس قرار دارد. شهرستان بروجرد در شمال شرقی استان لرستان واقع شده و از شمال به شهرستانهای ملایر و نهاوند در استان همدان، از شرق به سربند اراک در استان مرکزی، از جنوب به درود و از غرب به خرم آباد و الشتر در استان لرستان محدود می شود. این منطقه مشتمل بر کوههای مرتفع زاگرس در غرب، دشت سیلاخور در مرکز و پیشکوههای داخلی زاگرس در شرق است. بلندترین نقطه شهرستان بروجرد قله ولاش با ارتفاع 3623 متر در کوه گرین در غرب شهر بروجرد و پست ترین ناحیه در دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی 1500 متر قرار دارد. بروجرد دارای آب و هوای معتدل کوهستانی با تابستانهای معتدل و زمستانهای سرد است که حداکثر دما گاه به 40و حداقل آن به منفی 20 درجه می رسد. میزان بارندگی این شهرستان 480 میلی متر در سال است که در فصول سرما بارش ها بیشتر بصورت برف می باشند.
شهرستان بروجرد بین عرضهای شمالی حد اقل 33 درجه و 36 دقیقه و حداکثر 34 درجه و 6 دقیقه و طول شرقی و داخل 48 درجه و 27 دقیقه و حداکثر 49 درجه و 27 دقیقه قرار دارد. بروجرد از نقاط زلزله خیز کشور است و زلزله سیلاخور با بزرگای 2/7 ریشتر یکی از بزرگترین زمین لرزه های ثبت شده ایران است. مرکز این شهرستان شهر بروجرد است و اشترینان دیگر شهر آن است .
فاصله بروجرد تا شهرهای دیگر:
شهر |
فاصله |
شهر |
فاصله |
شهر |
فاصله |
شهر |
فاصله |
تهران |
390 |
تبریز |
800 |
اراک |
110 |
ملایر |
60 |
اصفهان |
360 |
قم |
250 |
رشت |
500 |
نهاوند |
60 |
شیراز |
910 |
آبادان |
800 |
کرمان |
1050 |
درود |
55 |
اهواز |
650 |
کرمانشاه |
280 |
همدان |
150 |
ازنا |
80 |
مشهد |
1300 |
خرم آباد |
100 |
کرج |
450 |
الیگودرز |
130 |
جاده های عمده بروجرد:
بزرگراه بروجرد – اراک
بزرگراه بروجرد – درود - خرم آباد
جاده بروجرد – ملایر
جاده اشترینان – نهاوند
جاده بروجرد – چغلوندی – خرم آباد
جاده بروجرد – الشتر
سفر به بروجرد از شهرهای بزرگ ایران:
تهران. سفر به بروجرد از شهر تهران بطور عمده از طریق سواری یا اتوبوس امکانپذیر است. مسیر تهران بروجرد بخشی از شاهراه اصلی شمال – جنوب ایران است و عمدتا بصورت اتوبان یا بزرگراه چهار خطه می باشد. طول این مسیر حدود 390 کیلومتر است و شهرهای قم و اراک در مسیر قرار دارند. زمان تقریبی سفر از تهران به بروجرد برای سواری 4 ساعت و برای اتوبوس 5 تا 6 ساعت است. ترمینال جنوب مرکز اصلی شرکتهای مسافربری به مقصد بروجرد است اما در ترمینال غرب (آزادی) و پایانه بیهقی (آرژانتین) هم اتوبوسهای بروجرد در دسترس هستند.
اصفهان. فاصله جاده ای اصفهان تا بروجرد 360 کیلومتر است که بیشتر آن را بزرگراه تشکیل می دهد. شهرهای مسیر عبارتند از نجف آباد، الیگودرز، ازنا و درود. زمان سفر نیز بین 4 تا 6 ساعت است و اتوبوسهای بروجرد از ترمینال کاوه اصفهان حرکت می کنند.
شیراز. فاصله شیراز از بروجرد حدود 900 کیلومتر است و دسترسی به بروجرد از شیراز از دو جاده اصفهان و اهواز امکانپذیر است. زمان سفر نیز 12 تا 14 ساعت است.
اهواز. فاصله بروجرد تا اهواز 650 کیلومتر است که حدودا 10 ساعت از طریق جاده و قطار طول می کشد. شهرهای بین راه عبارتند از اندیمشک، پلدختر و خرم آباد.
کرمانشاه. این شهر در غرب بروجرد قرار دارد و فاصله آن با بروجرد حدود 280 کیلومتر است که 4 ساعت به طول می کشد. کنگاور و نهاوند در این مسیر قرار دارند.
تبریز. فاصله بروجرد تا تبریز حدود 800 کیلومتر است که تقریبا 12 تا 14 ساعت به درازا می کشد. دسترسی به بروجرد از تبریز از دو راه تهران و همدان امکانپذیر است.
همدان. در فاصله 150 کیلومتری شمال بروجرد قرار دارد که حدود 2 و نیم ساعت زمان می برد.
مشهد. فاصله بروجرد – مشهد حدود 1300 کیلومتر است که 16 ساعت طول می کشد. برای رفتن به بروجرد از مشهد باید از تهران عبور کرد.
گردشگری در بروجرد:
بروجرد از شهرهای باستانی ایران است که در دامان رشته کوههای بلند زاگرس قرار گرفته است. سابقه تاریخی – فرهنگی، آب و هوای مثال زدنی، مردم خوش مشرب و طبیعت منحصر به فرد منطقه، زمینه را برای تبدیل این شهر به یک قطب گردشگری فراهم کرده است. شهر بروجرد بطور عمده از دو بخش قدیمی و مدرن تشکیل شده است که هر دو جذابیتهای خود را دارند. بافت قدیمی بروجرد که حدود نیمی از شهر را تشکیل می دهد به جای مانده از دوران قاجار است که تا دهه های قبل محصور به یک قلعه بزرگ با دروازه های متعدد بوده است. بیش از 200 خانه اعیانی قدیمی در این بافت مورد شناسایی قرار گرفته است. مسجد ها، بازار قدیمی بروجرد، خانه های کاهگلی دو طبقه و کوچه های تنگ و تو درتوی قدیمی از دیدنی های این بخش است. نیمه شرقی بروجرد بیشتر شامل این بافت قدیمی می شود. بافت نوین بروجرد نیز جاذبه های خود را دارد. بیشتر خیابانهای اصلی بروجرد بصورت بلوار طراحی شده اند که سایبانی زیبا از درختان بر فراز آنها قرار دارد. تقاطع بیشتر خیابانهای شهر بصورت میدان طراحی شده که علاوه بر سهولت رفت و آمد ماشینها، زیبایی ویژه ای نیز به شهر بخشیده است. پاساژها، فروشگاهها و مغازه های فراوانی در خیابانهای مرکزی شهر وجود دارند که بویژه خیابانهای صفا، شهدا، بهار و تختی از مراکز عمده خرید به حساب می آیند.
بروجرد دارای جاذبه های زیادی برای گردشگری است که می تواند پاسخگوی سلیقه های مختلف باشد. مسجد سلطانی و مسجد جامع بروجردبه همراه امامزاده جعفر مهمترین آثار تاریخی درون شهر بروجردند که دیدن آنها به همه مسافران توصیه می شود. خانه فرهنگ بروجرد، خانه مصری و تکیه موثقی نیز ارزش دیدن دارند. آثار تاریخی و باستانی فراوانی در اطراف بروجرد وجود دارد که متاسفانه دسترسی به همه آنها امکانپذیر نیست. اما زواریون و گوشه محسن ابن علی دارای دسترسی آسان هستند. گردشگاههای تپه چغا، پارک شهید بهشتی، شهربازی، پارک مادر، پارک بانوان، کوچه باغی و صامتیه در شهر و دهها بیشه و گردشگاه در حاشیه شهر نظیر گلدشت، تاک درخت، چنارستان، بیشه دالان و ونایی می توانند ساعتها و روزها میزبان شما باشند. قلل مرتفع رشته کوه زاگرس نظیر گرین، شاه نشین، سه کوزان و ولاش در غرب بروجرد قرار دارند و دستیابی به اشترانکوه و دریاچه گهر از طریق شهر درود به راحتی امکانپذیر است.
امکانات اقامتی بروجرد شامل هتل چهار ستاره زاگرس، چند هتل دو ستاره و میهمانخانه است. رستورانهای سطح شهر بروجرد عمدتا غذای با کیفیت و امکانات بهداشتی مناسبی دارند و کباب بروجرد همراه با دوغ و لبنیات محلی بسیار دلچسب می باشند. سوغات بروجرد از طیف وسیعی برخوردار است که شامل انواع مواد غذایی، شیرینی ها، لبنیات و صنایع دستی نظیر ورشو، جاجیم، گلیم و فرش می شود.
زمان سفر به بروجرد:
بروجرد دارای زمستانهای سرد و طولانی است. با این حساب فصل پائیز و زمستان برای دیدن طبیعت بروجرد چندان مناسب نیست. علیرغم بارش برف سنگین در کوهستانهای منطقه و وجود مناطقی با برف دائمی در طول سال،
متاسفانه امکانات اسکی در این شهر وجود ندارد. ایام عید زمان نسبتا مناسبی برای دیدن بروجرد است چرا که تغییر ناگهانی فصل به شما امکان دیدن برف و شکوفه را همزمان می دهد. با این حال سرما و بارشهای متوالی ممکن است شما را مجبور کند که برای چند روز در کنج اتاقتان بمانید. فصل گردشگری بروجرد مشتمل بر نیمه دوم بهار و تمام تابستان است. با توجه به کوهستانی بودن منطقه، بروجرد در این ماهها از هوای بسیار مطبوع و منحصر به فردی برخوردار است و میهانان زیادی را بویژه از استان خوزستان به خود جلب می کند. هوای خنک، سرسبزی منطقه و فراوانی میوه، محصولات کشاورزی و باغی فرصتی است برای کشیده شدن میهمانان به بروجرد که بطور سنتی ممکن است برخی خانواده ها سه ماه تابستان را در کنار اقوام بروجردی خود سر کنند. بروجرد در ایام تاسوعا و عاشورا نیز شور و حال ویژه ای دارد و مراسم محرم در بروجرد ارزش دست کم یکبار دیدن را دارد.
توصیه های سفر:
بهترین وسیله سفر به بروجرد، استفاده از اتوبوس است که از بیشتر شهرهای بزرگ کشور قابل دسترسی است. بروجرد در حال حاضر فاقد فرودگاه است و نزدیکترین ایستگاه قطار با شهر بروجرد حدود 50 کیلومتر فاصله دارد. استفاده از قطار برای مسافران خوزستانی ممکن است آسان باشد. با این وجود چون بیشتر قطارها نیمه شب به درود می رسند، یافتن وسیله نقلیه ارزان قیمت برای رسیدن به بروجرد در آن زمان اندکی دشوار است. بروجرد دارای جاده های درجه یک و قابل اطمینان است و شما می توانید به راحتی با وسیله نقلیه خود به بروجرد سفر کنید. اما دو نکته را به یاد داشته باشید. گردنه های برفگیر زالیان (اراک – بروجرد) و رازان (خرم آباد – بروجرد) در فصل زمستان می توانند درد سر آفرین باشند و ماشینهای فرسوده و فاقد زنجیر توان عبور از آنها را ندارند. نکته دوم این که جاده های بروجرد از بار ترافیکی بالایی برخوردارند و بعلت قرارگیری در شاهراه تهران – جنوب، ماشینهای سنگین فراوانی در این مسیر حرکت می کنند که نیاز به دقت در رانندگی را یاد آور می شود. جاده ملایر – بروجرد در حد فاصل اشترینان تا بروجرد بسیار پیچ در پیچ و خطرناک است و نیاز به هوشیاری کامل دارد.
سفر به شهرها و مناطق نزدیک:
شهرهای مجاور بروجرد عبارتند از خرم آباد، ملایر، نهاوند، همدان، اراک، شازند، ازنا، الیگودرز، درود و الشتر. دیگر نقاط شهری کوچک عبارتند از اشترینان، چالانچولان و توره. همچنین شهرستان بروجرد دارای 176 روستا است که با احتساب سایر روستاهای نزدیک، چیزی حدود 300 روستا در مجاورت بروجرد می باشند که امکان دسترسی به آنها از بروجرد فراهم است. سفر به شهرهای مجاور و نیز روستاها از طریق خطوط مینی بوس رانی و یا خط واحد اتوبوسرانی انجام می گیرد. اتوبوس، مینی بوس و سواریهای مسیر همدان، کرمانشاه، ملایر و نهاوند از ترمینال اتوبوسرانی غرب بروجرد (میدان زایران کربلا – ابتدای جاده ملایر) حرکت می کنند. مینی بوسهای خرم آباد، درود، اراک و چالانچولان از ترمینال شرق بروجرد حرکت می کنند. اتوبوسهای خط واحد به مقصد اشترینان از میدان رازان (قیام) قابل دسترسی هستند.
سفر درون شهری در بروجرد
جابجایی در شهر بروجرد: کار جابجایی مسافران در شهر بروجرد توسط تاکسی های آبی رنگ، تاکسی های ویژه، تاکسی تلفنی و اتوبوسهای سازمان اتوبوسرانی شهرداری بروجرد انجام می گیرد. کرایه تاکسی در مسیرهای کوتاه 500 تومان است و دربست گرفتن یک سواری یا تاکسی تلفنی عموما بین 2500 تا 5000 تومان هزینه دارد.
حمل و نقل عمومی و تاکسیرانی شهر در روز و شب از دوچهره کاملا متفاوت برخودرار می باشد. در طول روز و تا حدود نیمه شب به راحتی می توانید تاکسی پیدا کرده و با قیمت مصوب به هر کجا بروید. یادتان باشد که بهای تاکسی بعد از 10 شب دو برابر می شود. بعد از نیمه شب به یکباره چهره شهر عوض شده و گیر آوردن یک تاکسی یا ماشین کرایه سخت می شود. راننده های شبکار از هیچ قانونی تبعیت نمی کنند و ممکن است مسیری را که در روز با پانصد تومان پیموده اید در شب به یکباره مجبور شوید با هزار تومان بروید.
مسیرهای اتوبوسرانی بروجرد:
مسیر |
پایان |
شروع |
شماره خط |
شهدا تختی |
انتهای تختی |
میدان رازان (قیام) |
|
شهدا بهار مدرس فاطمی |
مدرس (فاطمی) |
میدان رازان (قیام) |
|
صفا شریعتی نظامی |
شریعتی |
سه راه جعفری |
|
جعفری علی آباد |
اسلام آباد |
میدان رازان (قیام) |
|
صفا طالقانی ابراهیم آباد بسیج |
طالقانی |
میدان رازان (قیام) |
|
شهدا سید مصطفی بهشتی |
اندیشه |
میدان رازان (قیام) |
|
آزادی بلوار امام ترمینال شرق م. آیت الله بروجردی |
پادگان مهندسی |
میدان رازان (قیام) |
|
شهدا بهشتی ترمینال غرب قلعه حاتم |
کرکیخان |
میدان رازان (قیام) |
|
شهدا بهشتی ترمینال غرب قلعه حاتم |
اشترینان |
میدان رازان (قیام) |
|
آزادی بلوار امام ترمینال شرق م. آیت الله بروجردی |
خایان |
میدان رازان (قیام) |
|
شهدا سیدمصطفی بهشتی اندیشه |
زیبا |
میدان رازان (قیام) |
|
شهدا سید مصطفی بهشتی آیت |
ایثار |
میدان رازان (قیام) |
|
شهدا سید مصطفی بهشتی آیت |
مخابرات |
میدان رازان (قیام) |
|
شهدا تختی چغا روستای قلعه |
شیخ میری |
میدان رازان (قیام) |
|
آزادی بلوار امام ترمینال شرق م. آیت الله بروجردی |
گوشه محسن بن علی |
میدان رازان (قیام) |
|
|
|
میدان رازان (قیام) |
|
|
|
میدان رازان (قیام) |
|
|
|
میدان رازان (قیام) |
|
مدرس بهشتی میدان نواب جاده دانشگاه آزاد |
پردیس دانشگاه آزاد |
میدان مدرس |
|
آژانسهای تاکسی تلفنی بروجرد:
آدرس |
تلفنهای تماس |
نام آژانس |
خ تختی |
2629900 |
میلاد |
|
3533300 |
سیر و سفر |
|
5303600 |
کالسکه زرین |
|
4449000 |
مرکزی |
|
3531000 |
همسفر |
|
3533444 |
هما |
|
3503600 |
رفاه |
|
2600020 |
انقلاب |
شهرک اندیشه |
5301313 |
چکاوک |
|
|
|
|
|
|
آرامگاهها و گورستانهای بروجرد
مجموعه امامزاده جعفر بروجرد: مجموعه امام زاده جعفر در شرق شهر بروجرد و قرار دارد و شامل بقعه امام زاده جعفر و حواشی آن، بقعه دوخواهران، گورستان عمومی و آرامگاه خصوصی است...
بقعه زواریون: در پنج کیلومتری شمال شهر بروجرد و بر فراز تپه های مشرف بر شهر، بنای قابل توجهی قرار دارد که به نام زواریون (زواریجان یا زوارگان) مشهور است. این بنای آجری دارای گنبدی کوچک، حجره های مختلف و یک ضریح است و قبرستان کوچکی در کنار آن قرار دارد و روستایی نیز به همین نام در نزدیکی آن است...
بنای امام زاده قاسم بروجرد: در شرق شهر بروجرد
بنای شاهزاده ابوالحسن بروجرد: در محله میر بروجرد، مقبره ای قرار دارد که ساختمان آن تجدید بنا شده و به شاهززاده ابوالحسن مشهور است. مقبره، شامل یک صحن کوچک و ایوانی مربع شکل به ابعاد 5/4×5/4 متر است. حرم مقبره هشت ضلعی است که تاق آن شش متر ارتفاع دارد. در وسط آن، دو ضریح چوبی و آهنی وجود دارد و در میان آنها قبر قرار گرفته است. روی این قبر، سنگی از مرمر سفید به اندازه 33×86 سانتی متر قرار دارد که در وسط آن نام صاحب قبر نوشته شده است. نسبت امام زاده با چند واسطه به امام سجاد (ع) می رسد که مورد تردید است. هم چنین در خصوص ساخت بنا، آن را به حموله - وزیر سلسله قره قویونلو - نسبت می دهند (1).
1-مرکز گردشگری دانشجویان ایران
بنای امام زاده محسن ابن علی بروجرد: آرامگاه محسن خالد ابن علی در روستای گوشه در 28 کیلومتری جنوب خاوری بروجرد بر سینه کوه مشهور به «دیارگاه» در قسمت شمالی و بالای روستا قرار گرفته است. جنس بنا از سنگ و آجر بوده و گنبد مخروطی شکل آن بر بنایی هشت ضلعی که هر ضلع آن 5/2 متر است، بنا نهاده شده است و روی گنبد را با موزاییک و کاشی پوشانده اند. ارتفاع این بقعه حدودا 13 متر است. در وسط قبری است که بر روی آن ضریحی از چوب مشبک با نقوش ستاره‌ای قرار دارد. درب ورودی مقبره به بلندی 70/1 متر از جنس چوب و قدیمی است که تیکه کاری هایی به اشکال هندسی دارد. بقعه امام زاده محسن بن علی (ع) به اعتقاد اهالی مربوط به فردی از اعقاب حضرت زین العابدین (ع) است (1).
بنای امامزاده والیان بروجرد: در 24 کیلومتری جنوب بروجرد و بر سر راه بروجرد - خرم آباد، در روستای والیان بروجرد آرامگاهی با قدمت تاریخی وجود دارد که مورد احترام اهالی است. در این آرامگاه دو قبر معروف به امامزاده احمد و خدیجه خاتون وجود دارند. مقبره از نظر فرم بنا به جز قسمت طاق حرم چندان قدیمی به نظر نمی رسد و دارای ایوان دو گلدسته و گنبد است. در اطراف ان گورستان قدیمی است که قدمت آن به قرن 6 هجری می رسد و اغلب سنگ قبرهای آن به خط کوفی است. در گویش محلی به آن امامزاده ویلون گفته می شود که به مردم آن را به کنایه یا ناآگاهانه به معنای امام زاده سرگردان به کار می برند.
بنای امامزاده ابراهیم:
بنای امامزاده پیر نو:
بنای امام زاده عسگری (در روستای تپه مولا):
بنای امام زاده عبد الله:
آرامگاه دو خواهران (در مسجد دوخواهران):
آرامگاه دوخواهران (در امامزاده جعفر):
آرامگاه آقا بزرگ بروجردی:
آرامگاه میرزا محمود مواهبی طباطبایی: در بوستان صامتیه در خیابان صفا
آرامگاه صامت بروجردی: قبر صامت بروجردی شاعر بزرگ سده سیزدهم، در بوستان صامتیه در خیابان صفای این شهر قرار دارد و در سالهای اخیر بنای یادبودی توسط شهرداری بر آن ساخته شده و سنگ قبر آن تجدید گردیده است.
آرامگاه خصوصی صامتیه: در کوچه پشت بوستان صامتیه (صفا) آرامگاهی خصوصی قرار دارد که بنای جالب توجهی دارد.
آرامگاه جمالیه (مدفن واعظ اصفهانی): سیدجمال‌الدین واعظ اصفهانی ملقب به صدراواعظین و صدرالمحققین از واعظان نامی و مبارزان دوران مشروطیت است. وی به سال 1279 قمری در همدان یا اصفهان به دنیا آمد. او برادرزادهٔ آیت‌آلله سیداسماعیل صدرعاملی اصفهانی است. در کودکی پدرش را از دست دادو به همراه مادر به تهران آمد. پس از تحصیلات ابتدائی به اصفهان رفت و به فراگیری مقدمات عربی و فلسفه و عرفان پرداخت. او در اصفهان مشغول وعظ و تبلیغ گشت و در اندک زمانی از وعاظ مشهور شد. به علت جوّ استبدادی که ضل‌السلطان در اصفهان برقرار کرده بود ، سیدجمال در ۱۳۱۹قمری به تبریز رفت و در مورد اهمیت قانون و مزایای حکومت قانونی خطابه‌‌هایی ایراد نمود. در بازگشت به اصفهان پس از انتشار کتاب رویای صادقانه با همکاری شیخ احمد مجدالاسلام کرمانی و میرزا نصرالله ملک‌المتکلمین، مورد کینهٔ ظل‌السلطان قرار گرفت. سپس به تهران آمد و به تشویق محافل آزادیخواهان شبها در مسجد شاه به وعظ و خطابه پرداخت. وی در اوایل مشروطیت در مساجد و انجمن‌ها به طرفداری از مشروطه سخنرانی می‌کرد. وبه همین جهت مورد توجه مردم واقع شده بود. پاره آی از سخنرانی‌ها او در روزنامه‌ای به نام الجمال چاپ شد. در زمان به توپ بستن مجلس، به شاه عبدالعظیم رفت و از آنجا به قصد عتبات عازم همدان شد. وی بواسطهٔ سوابق دوستی، ورود خود را به میرزا محمس‌خان مظفرالملک ، حاکم همدان ، اعلام کرد. او نیز این مسأله را به دربار تهران گزارش داد. لذا امیرافخم همدانی، حاکم بروجرد ، از طرف دربار مأمور شد تا سیدجمال‌الدین را به بروجرد ببرد. سیدجمال مدتی در بروجرد زندانی بود و عاقبت توسط عمال محمدعلی‌شاه قاجار مسموم و خفه گردید و در قبرستان یخچال این شهر دفن شد. این آرامگاه امروزه در محوطه شهرداری بروجرد قرار دارد. بعدها این قبرستان به جمالیه معروف گردید. در کارنامهٔ بزرگان سال درگذشت وی ۱۳۳۶قمری ذکر شده است. لباس التقوی از آثار اوست.
قبرستان بهشت شهدای بروجرد: گورستان بزرگ و اصلی شهر بروجرد است که در زمان پهلوی با نام جهان آباد احداث شده و در سالهای اخیر به بهشت شهدا تغییر نام یافته است. صدها تن از شهیدان جنگ تحمیلی و نیز برخی روحانیون و علمای نامدار در این گورستان خفته اند. بهشت شهدا در خیابان رودکی بروجرد قرار دارد.
قبرستان دارالسلام بروجرد: گورستان جدید عمومی شهر بروجرد است که با توجه به پر شدن ظرفیت بهشت شهدا، در پنج کیلومتری شمال شهر و بر روی تپه های مشرف به شهر ساخته شده است.
مسجد جامع بروجرد
مسجد جامع بروجرد که در در گویش محلی مسجد جمعه نامیده می شود از نخستین مسجدهای ساخته شده در ایران است و بنا بر شواهد، قدیمی ترین مسجد موجود در غرب و جنوب غربی ایران است. این مسجد زیبا در شرق شهر بروجرد و در محله قدیمی دانگه واقع شده و به لحاظ معماری و قدمت، از بناهای منحصر به فرد استان لرستان و شهر بروجرد است. مسجد جامع بروجرد در قرون دوم و سوم قمری با دستکاری در یک آتشکده بزرگ ساسانی بنا نهاده شد. اعراب در حمله به ایران آتشکده های زیادی را تبدیل به مسجد کردند که مسجد جامع بروجرد نیز نمونه ای از همین دست است. این بنا در شمال خیابان جعفری واقع گردیده و در روزگار بودولف عجلی، توسط وزیر او حمویه بن علی بین سال های 150 تا 226 ه . ق بنا شده است . بنای اصلی مسجد ‚ فضای گنبدداری با ایوانی در برابر آن است. در دوره های بعد، محوطه سازی آن در قرون 4 و 5 و نیز الحاقات و تعمیرات آن بر طبق کتیبه های موجود، در سال های 1022 ‚ 1069 ‚ 1092 و 1209 ه . ق صورت گرفته است (ایران میراث). مسجد دارای دو درب غربی و شرقی است که درب غربی مربوط به دوره صفویان است. درب شرقی در کنار بازار کوچکی (امروزه معروف به بازار زغال فروش ها) قرار گرفته و کنده کاری های زیبایی دارد. ورودی مسجد از درب شرقی بسیار زیبا و هنرمندانه است. بنـای اولیـه ایـن مـسجـد بـه صـورت مجموعه‌ای شامل مسجد , حمام , آب انبـار , ساختمان غـریـب خـانـه, میـدان و سـایـر متعلقات بوده که امروزه بعضی از این آثار از بین رفته است . بنای مسجد جامع از نظر شکـل از نـوع مساجد تـک ایـوانـی اسـت کـه دارای دو در ورودی در قسمت های شرقی و غربی است . بنا شامل یک حیاط مرکـزی، ایـوان , فضای گنبدخانه و شبستانهای اطراف آن و یک شبستان وسیع زمستانـی در طرف شمـال حیـاط مرکزی است. بنابر شواهد موجود، صفویان، زندیان و قاجاریان تعمیرات بنیادی در مسجد انجام داده اند و بخش هایی به آن افزوده اند (از سایت خبرگزاری شبستان)
مسجد جامع بروجرد در زمان خلافت معتصم عباسی بنا شده است. در آن زمان ایالت جبال (کوهستان – ماد) که نواحی غربی، مرکزی و شمال غرب ایران را شامل می شده، توسط یکی از حکمرانان عباسی بنام قاسم بن علی مشهور به ابودلف (ابی دلف) اداره می شده است. بنابر منابع متعدد، ابو دلف بروجرد را که در حد شهرکی بود رونق بخشید و مسجدی در آن ساخت و منبری در آن برپا کرد. این مسجد همان مسجد جامع کنونی است. شبستان شمالی مسجد نیز اندکی دیرتر و در قرن چهارم ساخته شد. این شبستان زیبا دارای ستونهای فراوانی است و دری‌چوبی با نقش‌های برجسته دارد.با توجه به تاریخ طولانی (دوازده قرن) این مسجد، آسیب های متعددی بر آن وارد شده و بارها مورد بازسازی قرار گرفته است. کتیبه ای سنگی از بازسازی اساسی آن در سال هزار و شصت و هشت هجری قمری توسط صفویان خبر می دهد. در ورودی مسجد دو لنگه است و در سال هزار و نود و دو هجری قمری به دستور شخصی به نام سلطان محمد ساخته شده است. بنای اولیه مسجد فاقد گلدسته بوده و دو گلدسته موجود به دستور شخصی به نام تقی‌خان رازانی در سال هزار و دویست و نه هجری قمری ساخته شده است.
مسجد جامع بروجرد دارای سنگ نوشته ها و یادگارهای تاریخی زیادی است. بر بالای در غربی، سنگ نوشته‌ای کوچک نصب شده که به زمان شاه عباس اول مربوط است. در ضلع شرقی مسجد، آرامگاهی وجود دارد. وضوخانه مسجد در مجاورت مسجد قرار گرفته و دارای یک ورودی بزرگ است که به غریبخانه مشهور است.غریب خانه در گذشته احتمالا یک نوانخانه و استراحتگاه عمومی برای مسافران و افراد بی پناه بوده است. قدیمی ترین بخش آن فضای زیـر گـنبـد خانه است که قدمت آن به اواسط قرن 4 هجری شمسی می رسد. در دوره سلجوقی این بنا بـازسـازی و تزئیناتی به آن افزوده شـد امـا در زمـان ایلخانی بنا در یک دوره رکود قرار گـرفـت که دلیل آن شاید مربوط به حملات ویرانگـر مغول و زمین لرزه سال 715هجری باشـد کـه باعث ویرانی هفتاد درصد شهر و بخـشهـایـی از مسجد شده است. گنبد مسجد جامع بروجرد در اصل از بناهای دوره ساسانی است که اساسا بعنوان یک آتشکده در شهر بروجرد بنا نهاده شده است. چند سال قبل در اثر ریزش کف مسجد، دخمه ای قدیمی همراه با آثاری از کوزه های شکسته در زیر گنبد اصلی مسجد به دست آمد که مربوط به قرن دوم تا ششم قمری هستند. در زیر شبستان شرقی ‚ سکه هایی مربوط به 851 و 853 ه . ق از شاهرخ تیموری به دست آمده است (ایران میراث). منبر چوبی نه پله‌ای مسجد جامع بسیار هنرمندانه و زیبا ساخته شده است و حکاکی روی آن، تاریخ هزار و شصت و هشت هجری قمری را نشان می دهد. سازنده آن یارمحمد نجار بوده است.
هرچند مردم محلی معتقدند امام حسن مجتبی (ع) به بروجرد سفری داشته و در مسجد جامع منبری و سخنی داشته، اما شاهدی بر این مدعا وجود ندارد. همچنین در گذشته گفته می شد که تونلی زیر زمینی بین مسجد جامع و مسجد سلطانی (امام) وجود دارد که این نیز تا کنون اثبات نشده است. مسجد جامع بروجرد در جریان بمباران هواپیماهای عراقی خسارات شدیدی دید و بخشهایی از شبستان شمالی آن ویران شد. همچنین زمین لرزه های متعدد و بارندگی های شدید، آسیب های جدی بر آن وارد آورده است. بنا بر خاطرات افراد سالخورده، نبرد و تیراندازی های شدیدی بین قشون رضا خان و متمردین لرستان در درون و مجاور این مسجد در گرفته است. چند سال قبل به هنگام مرمت دیواره مسجد، استخوانهای مردی پیدا شده بود که بصورت عمودی در دل دیوار قرار داشت. نحوه تدفین عمودی جسد احتمالا به منظور تنبیه و زهر چشم گرفتن بوده است.
اداره میراث فرهنگی بروجرد خدمات ارزنده ای را برای بازسازی و نگهداری مسجد انجام داده است که هرچند ناکافی اما چشمگیر بوده اند. با این حال، ساخت و ساز های بی رویه در اطراف مسجد، کاربری نامناسب مغازه های مجاور مسجد، رطوبت، لرزش، برگزاری مراسم گوناگون در مسجد، و نیز برخی تعمیرات سطحی و غیر کارشناسی، آن را در معرض خطر جدی قرار داده است. این مسجد زیبا و منحصر به فرد با حدود دوازده قرن قدمت می تواند به مرکزی برای گردشگری تبدیل شود. مسجد جمعه بروجرد در سال 1314 شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در صورت تلاش و دلسوزی بیشتر بروجردی ها، ویژگی های منحصر به فرد این مسجد به گونه ای است که می تواند آن را شایسته ثبت بین المللی نماید.
آدرس: بروجرد – خیابان جعفری – بعد از میدان جعفری
مسجد سلطانی بروجرد
از بناهای زیبا و دیدنی مرکز شهر بروجرد می توان به مسجد سلطانی اشاره کرد. این مسجد که در دوره پهلوی با نام مسجد شاه و اکنون نیز با نام مسجد امام خمینی شناخته می شود در دوران قاجار بر روی خرابه های یک مسجد تاریخی بنا شده است. حمدالله مستوفی از دو مسجد حدیث و عتیق در بروجرد یاد کرده است. به احتمال زیاد یکی از این دو مسجد جامع و دیگری نیز مسجدی بوده که در دوره قاجار تخریب و مسجد سلطانی بجای آن بنا نهاده شده است. مسجد سلطانی به دستور فتحعلی شاه قاجار بنا شده و نام وی در گچبریهای مسجد دیده می شود.
مسجد سلطانی شباهت بسیار زیادی به مسجد امام تهران دارد و سبک و زمان ساخت این دو یکی است هرچند به لحاظ ظرافت های معماری، مسجد بروجرد دارای برتری های چشمگیری است. حیاط بزرگ مسجد دارای ابعاد 61 در 47 متر است و حوض بزرگی در وسط این صحن قرار دارد که به زیبایی مسجد افزوده است و تصویر ایوانهای مسجد در آن منعکس می شود. مسجد دارای سه درب است که درب غربی به خیابان صفا، درب شمالی به خیابان جعفری و درب شرقی به بازار دواتگرها باز می شود.
مسجد سلطانی دارای 4 ایوان بزرگ است که بویژه ایوان شمالی از زیبایی فوق العاده ای برخوردار است. بر بالای این ایوان اتاقکی برای اذان گویی وجود دارد که در حکم گلدسته های مساجد دیگر است. بر ایوان غربی این مسجد سنگ نوشته ای نصب شده که نشان می دهد که فتحعلی شاه برای رفاه شهروندان بروجرد، مالیات نانوایان را بخشیده است. مسجد سلطانی فاقد گلدسته است و تنها دارای یک گنبد در ضلع جنوبی است. ایوان جنوبی به گنبد خانه ختم می شود که فضای بسیار بزرگی است. علاوه بر این، مسجد دارای شبستان بزرگی در ضلع غربی است که ارتفاع آن از بقیه قسمت های مسجد کمتر است و به همین جهت خنک تر و مناسب برای فصل های گرم است. ورودی های سه گانه مسجد در پشت ایوانها قرار گرفته اند و با قطعات سرامیک مشبک، نور خود را از صحن اصلی دریافت می کنند. مسجد در برخی بخش ها دو طبقه است که با احتساب شبستان غربی و نیز جایگاه اذان، می توان آن را در مجموع چهار طبقه در نظر گرفت.
در اطراف صحن حجره هایی برای طلاب علوم دینی ساخته شده است که تعداد آنها به 61 حجره می رسد. مسجد سلطانی از مدرسه های و حوزه های معتبر دینی است و بویژه در زمان سکونت آیت الله بروجردی در این شهر از رونق بسیاری برخوردار بوده است. در سالهای گذشته، مصلای نماز جمعه بروجرد در ضلع غربی مسجد ساخته شده که هماهنگی چندانی با دیگر بخش های مسجد ندارد و به اصالت آن ضربه زده است. همچنین در ضلع شرقی نیز ساختن پاساژ و مغازه های متعدد موجب پوشیده شدن نمای جنوبی مسجد شده است.
آدرس: بروجرد – خیابان صفا – سه راه جعفری
مسجدها و مدارس دینی بروجرد
مسجدها:
مسجد رنگینه بروجرد: از بناهای دوره زندیه در بروجرد است که به دلیل قرارگیری در دل یک محله قدیمی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این مسجد نسبتا بزرگ در حد فاصل خیابان شریعتی و کوی ناسکدین قرار دارد.
آدرس: بروجرد – خیابان شریعتی – کوچه روبرو کوچه مسجد دوخواهران
مسجد قلعه بروجرد: در شرق شهر بروجرد مسجدی بنام مسجد قلعه وجود دارد که بنای آن به دوره قاجار بر می گردد. نام قلعه به خاطر مجاورت با دیواره قلعه قدیمی شهر به این مسجد داده شده است. شبستان این مسجد در سال 1310 و ایوان آن در سال 1311 ه . ق به اتمام رسیده است .(ایران میراث)
آدرس: بروجرد – خیابان شریعتی - کوچه امام زاده
مسجد امیرالمومنین بروجرد: مسجد امیرالمؤمنین شهرستان بروجرد در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسید. قدمت این مسجد تاریخی که در مرکز شهر بروجرد قرار دارد و با استفاده از معماری سنتی و شیوه طاق و زنجیر ساخته شده است به دوران قاجار می رسد.
آدرس: بروجرد – خیابان شهدا
مسجد حاج اسحاق: تاریخ بنای این مسجد نیز به اواخر قاجار و اوائل پهلوی بر می گردد. مسجد دارای ستونهای آجری متعدد است و در دل یک محله قدیمی در خیابان شریعتی قرار دارد. چند سال قبل کف مسجد فرو ریخت و آثاری از یک فضای قدیمی تر در زیر مسجد به دست آمد که به نظر می رسد جایگاه نگه داری اسب بوده است.
آدرس: بروجرد – چها راه شریعتی
مسجد سید
آدرس: بروجرد – خیابان بحرالعلوم
مدرسه ها و حوزه های اسلامی
مدرسه دینی نوربخش: حوزه علمیه نوربخش از مدارس فعال و با سابقه دینی در ایران است که پذیرای علمای زیادی بوده است. کتابخانه این مدرسه در سال 1368 قمری به دستور آیت الله العظمی بروجردی بازسازی شد و دارای نسخه های خطی منحصر بفرد است. این مدرسه امروزه با عنوان حوزه علمیه امام صادق (ع) شناخته می شود. عبدالحسین زرینکوب نیز مدتی در این مدرسه به تحصیل علوم دینی و عربی پرداخته است.
آدرس: بروجرد – خیابان بحر العلوم بعد از مسجد سید
مدرسه دینی و مسجد نخی: مجموعه بزرگ مسجد نخی مشتمل بر یک مسجد بزرگ، حوزه علمیه و کتابخانه عمومی است که در دهه 1370 شمسی ساخته شده است.
آدرس: بروجرد – خیابان تختی - نبش مدرس
مدرسه امام جعفر صادق: خیابان جعفری
بنای امام زاده جعفر بروجرد
مجموعه امام زاده جعفر در شرق شهر بروجرد و قرار دارد و شامل بقعه امام زاده جعفر و حواشی آن، بقعه دوخواهران، گورستان عمومی و آرامگاه خصوصی است.
یک - ساختمان اصلی، معروف به بقعه امام زاده جعفر از آثار دوران سلجوقی است که شامل گنبدی مخروطی شکل بر بالای ضریح است. تعمیرات و تغییراتی در دوره ایلخانی نیز در این مجموعه دیده می شود. این نمونه معماری در ایران بسیار نادر است و نمونه دیگر آن آرامگاه دانیال نبی در شوش است. بر خلاف گنبد های گرد و دایره ای شکل که مشخصه بناهای اسلامی است گنبد امام زاده جعفر به یک مخروط بلند شبیه است که شبیه به کلاههای قدیمی ایرانیان می باشد. مقبره اصلی هشت ضلعی است و اندازه کل زیر بنای آن 22 در 20 متر و ارتفاع گنبد آن از سطح زمین نزدیک به 25 متر است. طبقات بقعه یک دست و سالم اند ولی نمای اطراف حرم، اصالت معماری اصلی را از دست داده و به مرور زمان از نظر کالبد ظاهری تغییر کرده است. درگاه ورودی مقبره دارای دو نشیمن است که با کاشی های عصر صفوی و قاجاری مزین شده است. این درگاه، دری از چوب به اندازه 5/1 در 2 متر دارد که کنده کاری شده و بر حاشیه آن نیز آیاتی از قرآن حک شده است. کنده کاری و منبت کاری روی لنگه های در و حاشیه آن از هنر و زیبایی فراوان برخوردار است و شاهکاری از هنر دوره صفوی است. زنجیر نفیسی از جنس نقره بر درب چوبین امام زاده قرار داشت که مورد دستبرد قرار گرفت. در کناره درگاه، سنگ قبری از مرمر به اندازه 38 در 50 سانتی متر بر دیوار نصب شده که بر حاشیه آن آیاتی از قرآن به طور برجسته کنده کاری شده است. این سنگ قبر به بانویی به نام شاخاتون تعلق دارد. در وسط حرم، ضریحی از چوب و ورشو قرار دارد. اصل قبر در طبقه زیرین است و شش پله از کف حرم پایین تر است که اتاق آجری سردابه آن به بلندی ۳ متر ساخته شده و اندازه آن 3/10 در 70/2 متر است.
دو – دروازه غربی امام زاده. این دروازه ورودی اصلی امام زاده جعفر به حساب می آید که سابقا آن را از طریق بازارچه ای به کوی دانگه بروجرد وصل می کرده است. سر در فعلی گویا در دوره قاجار تعمیر و یا بنا شده است.
سه – بقعه دو خواهران. در صحن امام زاده و در شرق بنای اصلی، بقعه ای متبرک به نام دوخواهران وجود دارد که تا کنون مورد پژوهش کارشناسانه قرار نگرفته است اما مردم بروجرد توجه ویژه ای نسبت به زیارت این بنا دارند. این بنای آجری گرد است و فاقد ظرافت های معماری است.
چهار – گورستان مجاور امام زاده. صحن جنوبی و شرقی امام زاده جعفر بروجرد، گورستانی عمومی است که در گذشته، شرقی ترین بخش شهر به حساب می آمده و مجاور دیوار قلعه شهر بود. دیواره قلعه باستانی بروجرد تا اواسط دهه شصت بر جا بود که بدون در نظر گیری وجهه تاریخی آن توسط شهرداری تخریب و دیواره جدیدی به جای آن بنا نهاده شد. برخی سنگ قبرهای این گورستان قدیمی اند و صدها سال قدمت دارند که جای دارد نسبت به نگه داری از آنان دقت شود. همچنین آرامگاه خصوصی جالب توجهی در شرق بقعه اصلی قرار داشت که کم کم تخریب شد. در میان افراد مدفون در این محل، شاعران و عالمان مذهبی متعددی دیده می شوند که مشخصه آنها سنگ قبرهای نفیس با نوشته های عربی است.
پنج – درختان قدیمی. چند چنار قدیمی در صحن امام زاده جعفر قرار دارد که سن آنها را چند صد سال تخمین می زنند. قدمت و بزرگی این چنارها در بروجرد به مثل تبدیل شده است.
در مورد فرد مدفون در امام زاده نظرات گوناگونی هست. افراد محلی آن را فرزند یا فرزند زاده امام موسی کاظم (ع) می دانند اما بر اساس نوشته های معتبر، نام اصلی صاحب قبر، ابوالقاسم جعفر بن الحسین بن على بن الحسن المکفوف بن الحسن الافطس بن على اصغر بن الامام على بن الحسین (ع) می باشد که با این حساب نسب وی به امام چهارم، زین العابدین (ع) می رسد.
بنای امام زاده جعفر با حواشی و متعلقات آن، بعد از مسجد جامع، قدیمی ترین اثر تاریخی در درون شهر بروجرد است و جای دارد که مورد توجه و تحقیق بیشتر قرار گیرد. تعمیرات غیر کارشناسی، رطوبت و خانه سازی در اطراف حرم، خسارات شدیدی به این بنای دیدنی وارد آورده و بر مردم و مسئولان بروجرد است که در نگهداری آن کوشا باشند.
آدرس: بروجرد – خیابان جعفری - میدان امام حسین (ع)
آرامگاه شاه زواریون بروجرد
در پنج کیلومتری شمال شهر بروجرد و بر فراز تپه های مشرف بر شهر، بنای قابل توجهی قرار دارد که به نام زواریون (زواریجان یا زوارگان) مشهور است. این بنای آجری دارای گنبدی کوچک، حجره های مختلف و یک ضریح است و قبرستانکوچکی در کنار آن قرار دارد و روستایی نیز به همین نام در نزدیکی آن است. اهالی محلی معتقدند متعلق به اخنوع نبی فرزند نوح پیامبر می باشد. برخی نیز گمان دارند که زواریجان آرامگاه یکی از فرزندان یا فرزند زادگان امامان شیعه می باشد. دیدگاه دیگر این است که این آرامگاه متعلق به یزدگرد پادشاه ساسانی است که بعد از شکست در نبرد نهاوند به بروجرد گریخته و بعد ها در همانجا کشته شده یا در گذشته و در این آرامگاه به خاک سپرده شده است. عده ای نیز آن را آرامگاه برکیارق، پادشاه سلجوقی می دانند که در سال 498 قمری در سفر از اصفهان به بغداد در بروجرد درگذشته است. اما بنا بر کتاب تاریخ ابی الفدا جسد وی برای تدفین از بروجرد به اصفهان بازگردانده می شود. با توجه به نام این آرامگاه، ممکن است متعلق به فرد یا افرادی باشد که در حین سفر برای زیارت به دلیلی در این منطقه در گذشته اند و در همانجا به خاک سپرده شده اند. لازم به ذکر است که بروجرد در سر راه عتبات عالیات (کربلا و نجف) قرار داشته و راهی از مرکز ایران به سوی کرمانشاه و سپس عراق وجود داشته که از این ناحیه می گذشته است.
صوفیان و درویش های غرب ایران در این محل دنج و خلوت چله نشین می شده اند یا مراسم گروهی می گرفته اند که هنوز هم گه گاه این روند دیده می شود. مردم بروجرد در سالروز درگذشت پیامبر اکرم یعنی بیست و هشتم ماه صفر هر سال به زیارت این آرامگاه می روند و جمعیت زیادی در این روز در این محل گرد می آیند و به روشن کردن شمع و یا پخش نذری و ذکر صلوات می پردازند. با توجه به قرارگیری امام زاده در یک منطقه سرسبز در خارج از شهر، عموما زیارت این آرامگاه به نوعی گذراندن روز در دامان طبیعت نیز به حساب می آید و بیشتر مردم علاقه مندند مسیر امام زاده را با پای پیاده طی کنند هر چند جاده آسفالته مناسبی نیز برای این امام زاده وجود دارد. متاسفانه این بنا فاقد برق، آب و هرگونه امکانات بهداشتی است.
ساختمان امام زاده زواریون از نوع خشتی و آجری است. مقبره شاه زواریون شامل ساختمان آجری زیبایی است که از یک گنبد بلند هرمی 8 ترکی و دو استراحتگاه در طرفین تشکیل شده است.در بقعه به سوی جنوب باز می‌شود کفش کن بقعه فضایی است به طول 6 و عرض 3 متر که در دو طرف آن دو دهلیز برای اقامت زایران ایجاد شده است. گنبد 8 ترک مقبره دوجداره بوده و دیوار و پایه پشت ان با سنگ چیده شده که قسمت‌هایی از آن تخریب شده است. در داخل مقبره قبری است با معجری ساده از چوب سقف آن گچ بری هایی به نقش ستاره دارد. بنای زواریون تا حدود 40 سال قبل به همین صورت بوده است و از زیبایی خاصی به لحاظ معماری برخوردار بوده است. اما متاسفانه در سالهای اخیر، تعمیرات ناشیانه فراوانی در آن صورت گرفته و دیوارهای زیبای آجری آن با سیمان پوشانده شده اند. این بنا تا کنون مورد مطالعه و یا حمایت سازمان میراث فرهنگی قرار نگرفته و خسارات زیادی به آن وارد شده است. با توجه به نوع بنا و بویژه گنبد مخروطی شکل آن و نیز بنا بر شواهد گوناگون، آرامگاه زواریجان به احتمال مربوط به عهد سلجوقی است و به این ترتیب با قدمتی بیش از هزار سال یکی از آثار تاریخی منحصر به فرد منطقه به حساب می آید. لذا جای دارد سازمان میراث فرهنگی هرچه زودتر نسبت به مرمت و نگهداری آن اقدام کند.
خانه های قدیمی و تاریخی بروجرد
خانه همایونی (ثبت ملی 12538): همراه با باغ همایونی و خانه هجری از مجموعه بناهای دیدنی مربوط به دوران قاجاریه است که در خیابان شهدای بروجرد قرار دارد. علاوه بر معماری دوره قاجار، تزییناتی از آجر مربوط به دوران پهلوی اول نیز در آنها مشاهده می‌شود. خانه هجری وهمایونی در دو طبقه مجزا دارای اتاقهای اندرونی بیرونی بوده و برای ورود به باغ همایونی بدون راهیابی به معابر و خیابان اصلی، به وسیله یک راهروی باریک به محوطه باغ متصل شدهاند.در ضلع جنوبی باغ نیز دو اتاق با تزیینات آجری ساخته شده است که در زمان خود باداشتن چشم اندازی زیبا به داخل باغ، برای گذراندن اوقات فراغت بویژه در فصل تابستان مورد استفاده بوده است.
خانه هجری (ثبت ملی 12536) / توضیحات زیر شناسه خانه همایونی
خانه طباطبایی: این خانه متعلق به فردی روحانی به نام افتخارالاسلام طباطبایی بوده که توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری شده است. خانه طباطبایی از آثار دوره قاجار است. این خانه 1560 متر مربع مساحت دارد وی در دو طبقه ساخته شده و دارای هفت در ، پلکان و حمام اندرونی است و در ضلع جنوبی و شرقی محوطه آن نیز اتاقهایی بنا شده است .
خانه سلطانی
خانه حاج سید غفور برده پز
خانه حاج آقا کمال نبوی
تکیه موثقی
بناهای عمومی - تاریخی بروجرد
باغ همایونی / (ثبت 12537) توضیحات زیر شناسه خانه همایونی
باغ چارباغ شاه
آسیاب قدیمی دهنو مقدسی
دبیرستان پهلوی بروجرد
بانک ملی بروجرد
ساختمان شهرداری بروجرد
پل چالانچولان
پل قلعه حاتم
قلعه قدیمی بروجرد
قلعه رمیان
تپه و قلعه رومیان (رمیان یا رومانیان)/ پیش از تاریخ (هزاره چهارم قبل از میلاد) - تاریخی (سلوکیان) - اسلامی (تیموریان)
تپه و قلعه قرق
تپه قرق در روستای قُرق در 24 کیلومتری جنوب خاوری شهر بروجرد قرار دارد. پنج طبقه از این تپه مشخص و آشکار شده است. در این تپه، سفال های منقوش هم زمان تپه گیان نهاوند و نیز کوهدشت لرستان یافت شده است. نقش سفال ها به رنگ اخرایی و به اشکال هندسی یا سبدباف است. سفالینه های عصر اشکانی نیز در این تپه دیده شده است.
گردشگاههای طبیعی و شهری بروجرد
گردشگاه گلدشت: گلدشت یک دره و جلگه بسیار وسیع در دامنه کوههای سر به فلک کشیده زاگرس است. محدوده گلدشت از غرب تپه چغای بروجرد آغاز شده و تا تنگه کپرگه ادامه می یابد. گلدشت مشتمل بر چندین ناحیه و روستاست که روستاهای فیال، شیخ میری، قلعه و کپرگه بخشهای مهم آن هستند. این دره آبرفتی حاوی چشمه ها و سرابهای گوناگون است و آب ناشی از ذوب برفهای قلل کوه گرین باعث روان شدن رودخانه ای دائمی در این ناحیه شده که به تبع آن کشاورزی و باغداری در این ناحیه سرسبز از رونق زیادی برخوردار شده است. گلدشت ناحیه ییلاقی شهروندان بروجردی به حساب می آید و ویلاهای زیبایی در جای جای آن دیده می شود. همچنین وجود روستائیان خونگرم و امکانات تفریحی فراوان باعث شده تا این ناحیه بویژه در روزهای تعطیل شاهد حضور جمعیت زیادی از مردم بروجرد و یا گردشگران و میهمانان باشد. دسترسی به گلدشت از طریق جاده آسفالته به طول 12 کیلومتر از غرب شهر بروجرد (انتهای خیابان دکتر فاطمی - میدان کوهستان) امکانپذیر است.
گردشگاه تاک درخت: این گردشگاههای قدیمی در کیلومتر 10 جاده اشترینان قرار دارند و مشتمل بر بیشه ها و چشمه های متنوعی هستند که از میان آن به بیشه های تاک درخت، هفت چشمه و خشتیانک می توان اشاره کرد.
گردشگاه چنارستان: در 10 کیلومتری جنوب غرب شهر بروجرد، روستای بزرگ و آباد چنارستان قرار دارد که بیشه زارها و چشمه های اطراف آن از گردشگاههای جالب توجه شهر بروجرد به حساب می آیند. همچنین تمامی مسیر این راه پوشیده از باغها و زمینهای کشاورزی پر بازده است که دارای زیبایی فراوانی هستند.
دهکده ییلاقی ونایی: روستای ونایی یکی از معروفترین روستاهای استان لرستان است که مانند بهشت گمشده ای در تنگه ای در 12 کیلومتری غرب بروجرد قرار گرفته است. این روستا، پاتوق کوهنوردانی است که قصد صعود به قلل مرتفع زاگرس را دارند. ونایی سرچشمه سرابها و جویبارهای بسیاری است به نحوی که آب آشامیدنی شهر بروجرد از همین سرچشمه ها تهیه می شود. غار ونایی دارای ارزش تاریخی است و کوهها و دامنه ها و بیشه زارهای اطراف آن فضای بسیار زیبایی را برای تفریح فراهم آورده اند. محصولات لبنی بسیار مرغوب و خیار و خیارشور ونایی از شهرت برخوردارند.
تالاب بیشه دالان: این تالاب بزرگ با مساحت 913 هکتار در سی کیلومتری جنوب شهر بروجرد و در زمینهای دشت سیلاخور قرار دارد و زیستگاه حیوانات بومی و پرندگان مهاجر است. پوشش گیاهی آن بیشتر نی است و انواع ماهی، لاک پشت، پرندگان و حتی سگ آبی در آن دیده می شود.
سرابها و چشمه ها: تعداد زیادی سراب و چشمه در بروجرد هست که مهمترین آنها عبارتند از: سراب کرتول، زارم، پنبه، سفید، دره خونی، هفت چشمه، اسل مساله بیک، زرشکه، جانیزه
تنگه کپرگه: در 10 کیلومتری غرب بروجرد و در محدوده روستای کپرگه
تنگه بزهل: در دامنه های کوهستانهای غربی بروجرد
تنگه هشت بید: در دامنه کوههای جنوب غرب بروجرد
کوچه باغی
گردشگاه تپه چغا
پارک سماور
پارک بانوان
پارک بهار
باغ ملی (صفا)
باغ ملی (سعدی)
پارک وحدت
پارک مادر
پارک معلم
گردشگاه فدک
میدان آیت الله بروجردی
میدان جهاد
میدان تختی
میدان امام حسین (ع)
آثار باستانی و تاریخی بروجرد
دوره های باستانشناسی به کار رفته در این نوشته:
یک - پیش از تاریخ: شامل طیف وسیعی از دوران های زندگی بشری است که مشتمل بر پارینه سنگی ( حدود 100 هزار سال قبل)، پارینه سنگی میانه ( تا 40 هزار سال قبل از میلاد)، پارینه سنگی نوین ( تا 10 هزار سال پیش از میلاد)، نو سنگی (تا حدود 4 هزار قبل از میلاد)، دوران مس (تا 3 هزار قبل از میلاد)، دوران مفرغ (بین 2500 تا 600 قبل از میلاد)، دوران آهن (1200 تا 400 قبل از میلاد) و پس از آن است.
دو - تاریخی: بطور خاص از 3500 قبل از میلاد و همزمان با رشد تمدن های اولیه در بین النهرین، مصر و جنوب ایران کنونی شروع می شود و تا پایان ساسانیان را شامل می شود. تمدنهای باستانی ایران در این گروه قرار می گیرند.
سه - اسلامی: مشتمل بر قرون اول تا سوم هجری، سلجوقیان و حکومت های بعد از آنان تا پایان دوره قاجار است ( 600 تا 1900 میلادی).
چهار - معاصر: مشتمل بر دوره پهلوی و جمهوری اسلامی است که قرن 14 شمسی و 20 و 21 میلادی را شامل می شود.
فهرست محوطه های باستانی و تاریخی بروجرد
تپه و قلعه رومیان (رمیان یا رومانیان)/ پیش از تاریخ (هزاره چهارم قبل از میلاد) - تاریخی (سلوکیان) - اسلامی (تیموریان)
تپه و قلعه یزدگرد / تاریخی (ساسانیان)
تپه و قلعه قُرق/پیش از تاریخ - تاریخی (اشکانیان)
تپه شیرین چغا/ تاریخی - اسلامی
تپه های حاجی آباد/ تاریخی - اسلامی
تپه چغا ماندنی/ تاریخی - اسلامی
تپه کیوان چغا کویری (کیوری)/ پیش از تاریخ - تاریخی - اسلامی
تپه کل خرابه/ تاریخی - اسلامی
تپه سین آباد/ تاریخی - اسلامی
تپه گنجینه/ تاریخی - اسلامی
تپه طنجور/ تاریخی - اسلامی
تپه های خدابخش/ تاریخی
تپه کپوره/ تاریخی - اسلامی
تپه بلالوک/ تاریخی (هزاره اول قبل از میلاد)
تپه امامزاده ابراهیم/ تاریخی - اسلامی
تپه پا چغا/ پیش از تاریخ - تاریخی
تپه سلیمان تره/ تاریخی (هزاره اول قبل از میلاد)
تپه دوراخ/ تاریخی
تپه کله/ پیش از تاریخ
تپه گردله روستای همیانه/ تاریخی
تپه علی اکبری/ تاریخی (هزاره اول قبل از میلاد)
تپه چغا کافران/ تاریخی
تپه گردله روستای کریم آباد/ تاریخی - اسلامی
تپه گردله روستای هزار جریب/ تاریخی
تپه قبرستان/ اسلامی
تپه پا برج/ اسلامی
تپه قبرستان (روستای محمد ضیاء )/ اسلامی
تپه رمضان/ تاریخی
تپه ملا عزیز/ تاریخی
تپه آهنگران/ تاریخی
تپه قلعه روستای محمد ضیاء/ تاریخی
تپه آقا نصراله/ اسلامی
تپه کلنگانه/ اسلامی (قاجاریه)
تپه قلاع سر قلاع/ تاریخی - اسلامی
تپه باغ کشکه/ اسلامی
تپه زارم/ اسلامی
تپه حمام خرابه/ پیش از تاریخ - تاریخی - اسلامی
تپه اسد خانی/ اسلامی
تپه زنگنه/ پیش از تاریخ - تاریخی - اسلامی
تپه کوره/ تاریخی - اسلامی
تپه امامزاده والیان/ اسلامی
تپه امامزاده عبدالله/ اسلامی
تپه ایمان آباد بالا/ پیش از تاریخ (آهن) - تاریخی (پارتیان)
قلعه خرابه علی گردل
زندان خرابه قشلاق / اسلامی
برج زرگران
قلعه گبری
قلعه آقبلاغ
محوطه قبرستان روستای ملک آباد
محوطه قبرستان روستای قلعه ثمور خان (شمرخان)
قبرستان اسلامی
قبرستان عمار
قبرستان پیر دره
قبرستان روستای ملک آباد
قلعه دهکرد
قلعه بها الدین
قلعه جغله
قلعه کا محمد رضا / کاربرد نظامی داشته
کمر نوشته فخر آباد / سنگ نگاره پیش از تاریخ
کمر نوشته چشمه میان دره / سنگ نگاره پیش از تاریخ
ده خرابه چشمه باغها / شهر تاریخی
آبادی خرابه / شهر تاریخی
